ΠΑΤΕΡΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ

 

Επιστολή Μεγ. Βασιλείου
προς Ιταλούς και Γάλλους Επισκόπους

(Από την ΕΠΕ τόμος 3ος)

Επιστολή προς Ιταλούς και Γάλλους Επισκόπους

1. Προς τους θεοφιλεστάτους και οσωιτάτους αδελφούς συλλειτουργούς, τους ομοψύχους κατά την Ιταλίαν και Γαλλίαν επισκόπους(1), Μελέτιος, Ευσέβιος, Βασίλειος, Βάσσος, Γρηγόριος, Πελάγιος, Παύλος, Άνθιμος, Θεόδοτος, Βίτος, Αβραάμιος, Ιοβίνος, Ζήνων, Θεοδώρητος, Μαρκιανός, Βάραχος, Αβραάμιος, Λιβάνιος, Θαλάσσιος, Ιωσήφ, Βοηθός, Ατρείος, Θεόδοτος, Ευστάθιος, Βαρσούμας, Ιωάννης, Χοσσορόης, Ιωσάκης, Νάρσης, Μάρις, Γρηγόριος, Δαφνός(2), τους χαιρετίζουν εν Κυρίω.
   
    Φέρουσιν βέβαια κάποιαν παρηγορίαν εις τας πονεμένας ψυχάς στεναγμοί που αναπέμπονται εξακολουθητικά από τα βάθη της καρδίας όπως επίσης ανακουφίζουν την βαρείαν θλίψιν ρέοντα δάκρυα. Εις ημάς δε στο να εκθέσωμεν τα πάθη μας εις την αγάπην σας δεν έχει μόνον όσην παρηγορίαν φέρουν οι στεναγμοί και τα δάκρυα, αλλά μας θερμαίνει και χρηστοτέρα ελπίς, ότι ίσως, αν ανακοινώσουμε εις σας τα προβλήματα που μας λυπούν, θα σας ξεσηκώσουμεν εις βοήθειάν μας. Από πολύν καιρόν αναμέναμεν να προσφερθή αυτή η βοήθεια από σας προς τας Εκκλησίας της Ανατολής, αλλά δεν την ελάβαμεν ποτέ. Ασφαλώς διότι ο με σοφίαν διοικών τας υποθέσεις μας Θεός ερρύθμισε τα πράγματα κατά τα αθεώρητα κρίματα της δικαιοσύνης του με τοιούτον τρόπον, ώστε να παραμείνωμεν περισσότερον χρόνον εις τους πειρασμούς τούτους.
   
     Ασφαλώς δεν αγνοείται τα προβλήματά μας, αδελφοί τιμιώτατοι, διότι η φήμη των επέρασε και εις τα έσχατα της οικουμένης, δεν στερείσθε δε αναμφιβόλως συμπαθείας προς τους ομοψύχους αδελφούς, αφού είσθε μαθηταί του αποστόλου που διδάσκει ότι η προς τον πλησίον αγάπη είναι πλήρωμα του νόμου(3). Αλλά, όπως είπαμεν, συνεκράτησεν την ορμήν σας η δικαία κρίσις του Θεού, η οποία μετρεί την καθωρισμένην θλίψιν που πρέπει να εκπληρώσωμεν δια τας αμαρτίας μας. Αλλά τώρα πάντως σας παρακαλούμεν να κινήσετε και τον υπέρ της αληθείας ζήλον σας και την προς ημάς συμπάθειάν σας, αφού μάθετε τα πάντα, και όσα προηγουμένως είχαν διαφύγει τας ακοάς σας, από τον ευλαβέστατον αδελφόν μας συνδιάκονον Σαβίνον, ο οποίος θα ημπορέση να σας διγηθή ο ίδιος και όσα παραλείπονται εις την επιστολήν. Δι' αυτού δε σας παρακαλούμεν να ενδυθήτε σπλάγχνα οικτιρμών και να αποθέσετε κάθε δισταγμόν, ν' αναλάβετε δε τον κόπον της αγάπης και να μή υπολογίσετε ούτε το μήκος της οδού ούτε τας εις την πατρίδα σας ασχολίας ούτε τίποτε άλλο από τα ανθρώπινα.
2.   Ο κίνδυνος εδώ δεν αναφέρεται εις μίαν μόνον Εκκλησίαν, ούτε είναι δύο ή τρείς εκείνοι που περιέπεσαν εις την σφοδράν αυτήν τρικυμίαν(4). Όλην σχεδόν την περιοχήν από τα σύνορα του Ιλλυρικού μέχρι της Θηβαΐδος κατατρώγει το κακόν της αιρέσεως. Πρόκειται περί της αιρέσεως, της οποίας τα πονηρά σπέρματα κατέβαλε παλαιότερα ο δυσώνυμος Άρειος, και αυτά, αφού ερριζώθησαν βαθειά με την φιλόπονον καλλιέργειαν της ασεβείας από πολλούς εργασθέντας εν τω μεταξύ, τώρα παρήγαγαν τους φθοροποιούς καρπούς. Της ευσεβείας τα δόγματα έχουν ανατραπή, της Εκκλησίας οι θεσμοί έχουν συγχυσθή. Αι δε φιλοδοξίαι των μή φοβουμένων τον Κύριον εισπηδούν εις τα υψηλά αξιώματα και το επισκοπικόν αξίωμα προτίθεται φανερά ως άθλον δυσσεβείας, τόσον ώστε εκείνος που βλασφημεί χειρότερα είναι προτιμότερος εις την διαποίμανσιν του λαού. Έχει φύγει η ιερατική σεμνότης, έχουν λείψει οι άνθρωποι που ποιμαίνουν το ποίμνιον του Κυρίου με επιστήμην, διότι οι φίλαρχοι πάντοτε τας χορηγίας δια τους πτωχούς δαπανούν εις ιδικάς των απολαύσεις και διανομάς δώρων. Έχει αμαυρωθή η ακρίβεια των κανόνων, μεγάλη είναι η ελευθερία προς την αμαρτίαν. Πράγματι εκείνοι που ανήλθαν εις την εξουσίαν με ανθρωπίνας σκευωρίας ανταποδίδουν την χάριν δι' αυτάς τας εξυπηρετήσεις με το να επιτρέπουν εις τους αμαρτάνοντας κάθε άνεσιν δια τας απολαύσεις. Έχει χαθή η δικαιοπραξία, ο καθένας πορεύεται σύμφωνα με το θέλημα της καρδίας του. Η πονηρία είναι άμετρος, οι λαοί μένουν ανουθέτητοι, οι εκκλησιαστικοί ηγέται δεν έχουν το θάρρος να εκφρασθούν. Διότι οι αποκτήσαντες την εξουσίαν δι' ανθρώπων είναι δούλοι αυτών που τους έδωσαν την χάριν. Τώρα μάλιστα μερικοί έχουν επινοήσει την δήθεν υπεράσπισιν της ορθοδοξίας και ως όπλον του εναντίον αλλήλων πολέμου,(5) οι οποίοι, κρύπτοντες τας ιδικάς των έχθρας, προφασίζονται ότι εχθρεύονται χάριν της ορθοδοξίας. Άλλοι δε θέλοντες ν' αποφύγουν τον έλεγχον δι' αισχράς πράξεις εξερεθίζουν τα πλήθη εις την μεταξύ των φιλονικίαν, ούτως ώστε με τα κοινά κακά να κρύψουν τα ιδικά των. Δια τούτο δε αυτός ο πόλεμος είναι άσπονδος, διότι εκείνοι που έχουν κάμει πονηράς πράξεις φοβούνται ότι η κοινή ειρήνη θα αποκαλύψη τας κρυφίας παρανομίας των.
     Δι' αυτά γελούν οι άπιστοι, σαλεύονται οι ολιγόπιστοι. Η πίστις είναι αμφίβολος, η άγνοια καταλαμβάνει τας ψυχάς, διότι οι εγκληματικώς νοθεύοντες τον λόγον μιμούνται την αλήθειαν. Τα στόματα των ευσεβών σιγούν, ενώ κάθε βλάσφημος γλώσσα είναι ανοικτή. Εβεβηλώθησαν τα άγια, αποφεύγουν τους ευκτηρίους οίκους τα πλήθη που έχουν υγιές φρόνημα ως διδασκαλεία ασεβείας, υψώνουν δε τα χείρας προς τον ουράνιον Δεσπότην εις τα ερημίας με στεναγμούς και δάκρυα. Έφθασαν δε τα συμβαίνοντα εις τας περισσοτέρας των πόλεων έως και σας, το ότι δηλαδή οι λαοί μαζί με τας γυναίκας και τα παιδιά, ακόμη και τους γέροντας, έχουν ξεχυθή έξω από τα τείχη και τελούν τας προσευχάς εις την ύπαιθρον, υποφέροντες με μακροθυμίαν όλας τας κακοπαθείας από την κακοκαιρίαν και αναμένοντες την παρά του Κυρίου βοήθειαν.
3.  Ποίος θρήνος είναι αντάξιος των συμφορών τούτων; Ποίαι πηγαί δακρύων θα αρκέσουν εις τόσον μεγάλα κακά; Έως ότου λοιπόν φαίνονται μερικοί να στέκωνται σταθεροί, έως ότου διασώζονται ίχνη της παλαιάς καταστάσεως, πρίν να ολοκληρωθή το ναυάγιον των Εκκλησιών, βιασθήτε προς ημάς, βιασθήτε αμέσως τώρα, ναι, έχομεν ανάγκην, αδελφοί γνησιώτατοι. Δώσατε χείρα εις τους γονατισμένους. Ας συγκινηθούν δι' ημάς τα αδελφικά σας σπλάγχνα, ας χυθούν δάκρυα συμπαθείας. Μή παρίδετε να καταπίνεται από την πλάνην το ήμισυ της οικουμένης, μή ανεχθήτε να σβεσθή η πίστις εκείνων εις τους οποίους έλαμψε πρώτα.
    Τί λοιπόν είναι εκείνο, το οποίον πράττοντες θα βοηθήσετε εις τα πράγματα και πώς θα επιδείξετε την συμπάθειαν προς τους θλιβομένους, δεν θα χρειασθή φυσικά να το μάθετε από ημάς, αλλά θα σας το υποδείξη το Άγιον Πνεύμα. Πάντως είναι ανάγκη ταχείας ενεργείας, δια να περισωθούν όσοι απέμειναν, και παρουσίας πολυαρίθμων αδελφών, ώστε όσοι έλθουν από αυτού να συμπληρώσουν την σύνοδον,(6) ούτως ώστε να έχουν την αυθεντίαν προς διόρθωσιν των πραγμάτων όχι μόνον από την επισημότητα αυτών που τους απέστειλαν αλλά και από τον ιδικόν των αριθμόν. Αυτοί και την εν Νικαία συνταχθείσαν υπό των πατέρων ομολογίαν πίστεως θ' ανανεώσουν και την αίρεσιν θ' αποκηρύξουν και εις τας Εκκλησίας θ' απευθύνουν ειρηνικούς λόγους συνάγοντες εις ομόνοιαν τους ομόφρονας.
   
    Πράγματι δε το ελεινότατον όλων είναι τούτο, ότι και εκείνο που φαίνεται υγιές διεσπάσθη εναντίον του εαυτού του(7) και μας περιβάλλουν, όπως φαίνεται, δυστυχίαι παραπλήσιαι μ' εκείνας που κατέλαβαν τα Ιεροσόλυμα κατά την πολιορκίαν του Βεσπασιανού. Οι Ιουδαίοι δηλαδή ταυτοχρόνως και από των εξωτερικόν πόλεμον επιέζοντο και από την εσωτερικήν στάσιν των ομοφύλων των κατεστρέφοντο. Εις ημάς δε ωδήγησεν εις έσχατον κίνδυνον τας Εκκλησίας πλήν του φανερού πολέμου των αιρετικών και ο κινηθείς από τους νομιζομένους ως ομοδόξους. Δι' αυτά δε έχομεν μεγάλην ανάγκην της εκ μέρους σας βοηθείας, ώστε εκείνοι που ομολογούν την αποστολικίν πίστιν, να διαλύσουν τα σχίσματα που επενόησαν και εις το εξής να υποταχθούν εις την αυθεντίαν της Εκκλησίας.
   
    Ούτω θα γίνη άρτιον το σώμα του Χριστού, επανελθόν εις την ακεραιότητα όλων των μελών, και δεν θα μακαρίζωμεν μόνον τα εις άλλους υπάρχοντα αγαθά, όπως πράττομεν τώρα, αλλά θα ίδωμεν ν' απολαμβάνουν και αι ιδικαί μας Εκκλησίαι το αρχαίον καύχημα της Ορθοδοξίας.
   
    Είναι δε πράγματι άξιον του ανωτάτου μακαρισμού το χάρισμα που εδόθη από τον Κύριον εις την θεοσέβειάν σας, το να διακρίνετε δηλαδή το κίβδηλον από το γνήσιον και καθαρόν, την δε ομολογίαν πίστεως των πατέρων να κηρύσσετε χωρίς καμμίαν υποχώρησιν. Την ομολογίαν την οποίαν και ημείς εδέχθημεν και ανεγνωρίσαμεν ως διατυπωμένην με τους αποστολικούς χαρακτήρας, συμφωνούντες και με αυτήν και με όλα τα εις το συνοδικόν γράμμα κανονικώς και νομίμως δογματισμένα.(8)
   
    Σχόλιον: Η επιστολή αυτή του Μ. Βασιλείου περιέχει πολλά και ωφέλιμα διδάγματα. Διαβάζοντάς τις την επιστολήν ταύτην και παρακολουθώντας την σύγχρονον εκκλησιαστικήν κατάστασιν δεν μπορεί παρά να πη: Η ιστορία επαναλαμβάνεται.
                   
    (1) Λόγω των επιδιώξεων της επιστολής και του συλλογικού χαρακτήρος της δίδεται εις αυτήν επίσημος τόνος και χρησιμοποιούνται οι τότε ισχύοντες επιστολογραφικοί τύποι
    (2) Υπογράφουν 32 επίσκοποι των ασιατικών περιοχών. Αυτών την υπογραφήν είχε κατορθώσει να εξασφαλιση ο Βασίλειος εις την εποχήν εκείνην της διώξεως των Ορθοδόξων υπό του Ουάλεντος. Επικεφαλής φέρονται ως υπογράψαντες ο Μελέτιος Αντιοχείας, ο Ευσέβιος Σαμοσάτων και ο ίδιος ο Βασίλειος, οι τρεις στενοί φίλοι και συνεργάται επί των μεγάλων θεμάτων της Εκκλησίας.
    (3) Ρωμ. 13, 8 έ.
    (4) Ακολουθεί μία ζοφερά περιγραφή της καταστάσεως εις τας Εκκλησίας της Ανατολής, εις την οποίαν εκυριαρχούσαν αι διαθέσεις των φιλαρειανών αρχόντων και αι υπερβολαί των ψευδοζηλωτών υπερορθοδόξων. Πάντως η περιγραφή δια την περίστασιν υπερβάλλει τα γεγονότα.
    (5) Προφανώς εδώ εννοεί την υπερορθόδοξον μερίδα του Παυλίνου εις την Αντιόχειαν, ο οποίος ήθελε ν' αρπάξη την έδραν του κανονικού επισκόπου Μελετίου.
    (6) Μόνον δια νέας συνόδου οικουμενικής έβλεπεν ο Βασίλιεος την δυνατότητα διορθώσεως των πραγμάτων. Τούτο συνέβη μεν, αλλά μετά τον θάνατον του Βασιλείου, το 381 δια της συγκλήσεως της Β' Οικουμενικής Συνόδου.
    (7) Αναφέρεται εις το μεταξύ των Ορθοδόξων σχίσμα της Αντιοχείας.
    (8) Ο Βασίλειος εννοεί το σύμβολον της Νικαίας και την συνοδικήν επιστολήν, η οποία το συνώδευσε.