Συμβολισμοὶ Λειτουργικῶν Ἀμφίων

 Τὰ ἄμφια τῶν ἱερέων εἶναι συνήθως πολυτελῆ ἀκριβῶς διότι στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ διαλέγουμε νὰ δώσουμε καὶ ὅ,τι καλύτερο ἔχουμε. Ἂν κανεὶς διαβάσει τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς ὁδηγίες γιὰ τὸ πῶς θὰ κατασκευασθοῦν καὶ ὁ ναὸς ἀλλὰ καὶ τὰ ἀρχιερατικὰ ἄμφια τοῦ Ἀαρών, στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, τότε θὰ μείνει ἔκπληκτος ἀπὸ τὴν πολυτέλεια ποὺ ζητεῖ ὁ Θεός, ἀπὸ τὴν ἀκρίβεια τῶν ὁδηγιῶν Του ἀκόμα καὶ γιὰ τὴν πιὸ μικρὴ καὶ ἀσήμαντη, ὅπως ἴσως θὰ φαινόταν σὲ μᾶς λεπτομέρεια καὶ ἀπὸ τὴν ἀπολυτότητά Του στὴν ἐφαρμογὴ τῶν ὁδηγιῶν αὐτῶν. Ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε ὅτι ὁ Θεὸς ζητᾶ ἀκόμα καὶ τὰ καρφιὰ ποὺ θὰ χρησιμοποιηθοῦν νὰ εἶναι χρυσά.Αὐτὸ βέβαια σὲ καμία περίπτωση δὲ δικαιολογεῖ τὴ σπατάλη ἑκατομμυρίων, ἢ τὴν ὕπαρξη δεκάδων πολυτελῶν ἱερατικῶν στολῶν. Ἁπλῶς θὰ πρέπει νὰ μὴ χρησιμοποιοῦμε γιὰ τὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὴν ὁποία προορίζονται καὶ τὰ ἄμφια, ὅ,τι εὐτελέστερο καὶ περιττὸ ἢ κακόγουστο, ὅ,τι ἁπλῶς μᾶς περισσεύει. Ἂς δοῦμε ὅμως ἐν περιλήψει τὸ συμβολισμὸ τῶν ἀμφίων κάθε βαθμοῦ.

Α) Τὸ στιχάριο εἶναι ποδήρης χιτώνας τὸν ὁποῖο φοροῦν οἱ φορεῖς καὶ τῶν τριῶν βαθμῶν τῆς ἱερωσύνης (διάκονος, πρεσβύτερος, ἐπίσκοπος) συμβολίζει τὴν ἁγνότητα καὶ τὴν πνευματικὴ χαρά, ἀλλὰ καὶ τὸ καθαρὸ καὶ ἀμόλυντο τῆς ἱερατικῆς τάξεως.

Β) Τό ὀράριο εἶναι μιὰ ταινία ὑφάσματος ποὺ κρέμεται ἀπὸ μπροστὰ καὶ στὸ πίσω μέρος τοῦ ἀριστεροῦ ὤμου τοῦ διακόνου καὶ συμβολίζει τὰ φτερὰ τῶν Ἀγγέλων καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ παλαιότερα, μερικὲς φορὲς ἀκόμα καὶ σήμερα, ἀνέγραφε τὴ φράση «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαὼθ πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης Σου».

Γ) Τὰ ἐπιμανίκια, τὰ ὁποῖα εἶναι δύο καὶ δένονται στὰ χέρια καὶ τῶν τριῶν ἱερατικῶν βαθμῶν, συμβολίζουν τὴ δημιουργικὴ χεῖρα τοῦ Θεοῦ καὶ θυμίζουν ταυτόχρονα ὅτι ὁ λειτουργὸς δανείζει ἁπλῶς τὰ χέρια του γιὰ νὰ λειτουργήσει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Συμβολίζουν ἀκόμα καὶ τὶς χειροπέδες μὲ τὶς ὁποῖες ἔδεσαν τὸ Χριστὸ καὶ παλαιότερα ἦταν ἄμφιο μόνο ἀρχιερατικό.

Δ) Τὸ ἐπιτραχήλιο εἶναι τὸ χαρακτηριστικὸ ἄμφιο τοῦ δευτέρου βαθμοῦ τῆς ἱερωσύνης, τοῦ πρεσβυτέρου, καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο λωρίδες ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸν τράχηλο (ἐπι – τραχήλιο) τοῦ ἱερέως. Εἶναι στὴν πραγματικότητα τὸ ἴδιο ἄμφιο μὲ τὸ ὀράριο γι᾿αὐτὸ καὶ παλαιότερα κατὰ τὴ χειροτονία ἀπὸ διάκονο σὲ πρεσβύτερο ὁ χειροτονῶν ἐπίσκοπος δὲν ἔδιδε ἄλλο ἐπιτραχήλιο στὸ νέο ἱερέα ἀλλὰ ἁπλῶς ἔφερνε τὸ πίσω μέρος τοῦ ὀραρίου μπροστὰ στὸ δεξιὸ ὦμο. Συμβολίζει τὴν ἐξουσία τὴν ὁποία ἔπαιρναν οἱ βασιλεῖς καὶ οἱ ἱερεῖς στὴν Παλαιὰ Διαθήκη μὲ τὴ χύση λαδιοῦ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, συμβολίζει, δηλαδή, καὶ ἀναπαριστᾶ αὐτὸ τὸ λάδι ποὺ τρέχει πάνω στὸν ἱερέα, τὴν ἱερατικὴ ἐξουσία ποὺ ὁ Θεὸς τοῦ ἔδωσε. Τὰ κρόσια ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸ ἐπιτραχήλιο συμβολίζουν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων οἱ ὁποῖες εἶναι κυριολεκτικὰ κρεμασμένες ἀπὸ τὸν τράχηλό του καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες θὰ λογοδοτήσει, τὰ δὲ ἑπτὰ κουμπιὰ ποὺ εἴθισται νὰ ἔχει πάνω συμβολίζουν τὰ ἑπτὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἢ καὶ τὰ ἑπτὰ μυστήρια.

Ε) Ἡ ζώνη, τὴν ὁποία φοροῦν μόνον οἱ Πρεσβύτεροι καὶ οἱ Ἐπίσκοποι θυμίζει ὅτι ὁ ἱερεὺς ἑτοιμάζεται νὰ ἐπιτελέσει ἔργο σπουδαῖο καὶ δύσκολο, τὴ Θεία Λειτουργία, καὶ γι᾿ αὐτὸ ἀπαιτεῖται ἑτοιμότητα καὶ ἐγρήγορση. Οἱ ἄνθρωποι πάντα, ἰδιαίτερα στὶς ἀγροτικὲς περιοχές, ζώνονταν (ἔσφιγγαν τὴ ζώνη τους) γιὰ νὰ εἶναι ἕτοιμοι γιὰ τὴ δουλειά. Συμβολίζει ἡ ζώνη ὅμως καὶ τὴ νέκρωση τῆς σαρκὸς καὶ τῶν σαρκικῶν παθῶν ἀκριβῶς διότι στὰ ἐπινεφρίδια βρίσκεται ἡ ἕδρα τῶν σαρκικῶν παθῶν. Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο καὶ οἱ μοναχοὶ φοροῦν πάντα δερμάτινη ζώνη.

 

ΣΤ) Τὸ φελόνιο εἶναι ἕνας χιτώνας μὲ τὴ μορφὴ κοντοῦ μανδύα τὸ ὁποῖο φοροῦν πλέον μόνον οἱ πρεσβύτεροι, ἐνῶ παλαιότερα καὶ οἱ ἐπίσκοποι, καὶ συμβολίζει τὴ χλαμύδα ποὺ φόρεσαν στὸ Χριστὸ γιὰ νὰ τὸν χλευάσουν. Φανερώνεται μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὅτι ὁ Ἱερέας βρίσκεται εἰς τόπον καὶ τύπον Χριστοῦ, ἀλλὰ καὶ ὅτι πρόκειται νὰ τελέσει καὶ αὐτὸς τὴν ἴδια τὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ. Τὸ γεγονὸς μάλιστα ὅτι ὁ χιτώνας τοῦ Κυρίου ἦταν ἄρραφος θυμίζει καὶ στὸν ἱερέα καὶ στοὺς πιστοὺς ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι Μία καὶ δὲν πρέπει νὰ σχίζεται. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς μᾶς πληροφορεῖ, τέλος, ὅτι τὸ φαιλόνιο δὲν ἔχει μανίκια γιὰ νὰ θυμίζει στὸν ἱερέα ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἀσχολεῖται μὲ κοσμικὰ πράγματα.

Ζ) Τὸ ἐπιγονάτιο εἶναι ἕνα ὕφασμα σὲ σχῆμα ρόμβου καὶ κρέμεται ἀπὸ τὸν ὦμο στοὺς Πρεσβυτέρους ἤ, συνήθως, ἀπὸ τὸ σάκκο στοὺς ἐπισκόπους. Συμβολίζει τὸ λέντιο μὲ τὸ ὁποῖο ἔπλυνε ὁ Χριστὸς τὰ πόδια τῶν Ἀποστόλων καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ τὸ φορεῖ ὁ ἐπίσκοπος καὶ οἱ ἱερεῖς ποὺ ἔχουν τιμηθεῖ μὲ κάποιο ὀφφίκιο (ἀξίωμα) ἀκριβῶς διότι, κατὰ τὸ λόγο τοῦ Χριστοῦ, ὁ πρῶτος πρέπει νὰ εἶναι πάντων διάκονος καὶ νὰ εἶναι ὡς ὁ ἔσχατος. Συμβολίζει ἀκόμα τὴ Μάχαιρα τοῦ Πνεύματος, ἢ τὴν πνευματικὴ μάχαιρα, τὴν ἐξουσία δηλαδὴ καὶ τὴ χάρη ποὺ ἔχει ὁ ἐπίσκοπος καὶ οἱ ἱερεῖς. Κατὰ τὸν ἅγιο Συμεὼν Θεσσαλονίκης, τέλος, συμβολίζει τὴ νίκη κατὰ τοῦ θανάτου.

Η) Ὁ σάκκος, ὁ ὁποῖος κάποτε ἦταν ἄμφιο μόνον τοῦ Πατριάρχου, τώρα δὲ ὅλων τῶν Ἐπισκόπων καὶ ἀντικατέστησε τὸ φελόνιο, σώζει καὶ τὸ συμβολισμὸ τοῦ φελονίου. Ἐπειδή, ὅμως, ἔγινε κατ᾿ ἀπομίμηση τοῦ αὐτοκρατορικοῦ σάκκου συμβολίζει καὶ θυμίζει ὅτι ὁ ἐπίσκοπος στὴ Λειτουργικὴ Σύναξη τῶν πιστῶν βρίσκεται εἰς τόπον καὶ τύπον Χριστοῦ. Θυμίζει καὶ τὸ βασιλικὸ ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ, τὸ ὁποῖο μαζὶ μὲ τὸ προφητικὸ καὶ ἱερατικὸ ἔχει ὁ ἐπίσκοπος. Τὰ δώδεκα κουδουνάκια ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸ σάκκο συμβολίζουν τὰ δώδεκα κουδουνάκια, κατ᾿ ἀντιστοιχία τῶν φυλῶν τοῦ Ἰσραήλ, ποὺ κρέμονταν ἀπὸ τὸ σάκκο τοῦ Ἀαρών, καὶ τοὺς δώδεκα Ἀποστόλους καὶ συνεπῶς τὸ διδακτικὸ κήρυγμα τοῦ ἐπισκόπου. Ὅπως, τὰ κουδουνάκια ἀκούγονται σὲ κάθε κίνηση τοῦ Ἀρχιερέως μέσα στὸ ναό, στὴν Ἐκκλησία, ἔτσι τοῦ θυμίζουν ὅτι ὅλη ἡ ζωή του πρέπει νὰ εἶναι κήρυγμα γιὰ τοὺς πιστοὺς καὶ ὅτι κάθε του πράξη διδάσκει εἴτε ἀρνητικὰ εἴτε θετικά.

 

Θ) Τὸ ὠμοφόριο, τὸ ὁποῖο κρέμεται ἀπὸ τοὺς ὤμους τοῦ ἐπισκόπου καὶ σταυρώνει μπροστὰ στὸ στῆθος του, συμβολίζει τὸ πλανηθὲν πρόβατο τὸ ὁποῖο ὁ ἐπίσκοπος βρίσκει καὶ φέρει στοὺς ὤμους καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἅγιος Συμεὼν μᾶς λέει ὅτι πρέπει νὰ εἶναι κατασκευασμένο ἀπὸ μαλλὶ προβάτου.

Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι τὰ ἄμφια τοῦ μὲν διακόνου εἶναι μόνο τρία, γιὰ τὸ ἱερὸ τοῦ ἀριθμοῦ, πέντε τοῦ πρεσβυτέρου γιὰ τὶς πέντε αἰσθήσεις ποὺ πρέπει νὰ θεραπευθοῦν, καὶ ἑπτὰ τοῦ ἐπισκόπου γιὰ τὴν πληρότητα τοῦ ἀριθμοῦ ποὺ δηλώνει τὴν πληρότητα τῆς ἱερωσύνης. Ὁ ἐπίσκοπος ὅμως φέρει ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ἄμφιά του καί:

Α) Τὴν μίτρα, ποὺ φέρει στὸ κεφάλι καὶ εἶναι σὲ σχῆμα τρούλου. Ἡ Μίτρα ἔχει τὴν ἀρχή της στὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ συμβολίζει καὶ τὸ ἀκάνθινο στεφάνι τοῦ Χριστοῦ, δεῖγμα ὅτι ὁ ἀρχιερέας μαρτυρεῖ καὶ σταυρώνεται γιὰ τὸ ποίμνιό του καὶ τὴν Ἀλήθεια. Θυμίζει ἀκόμα τὸ αὐτοκρατορικὸ στέμμα ἀφοῦ ὁ ἐπίσκοπος βρίσκεται εἰς τόπον καὶ τύπον τοῦ Βασιλέως τῶν Βασιλευόντων Χριστοῦ.

Β) Τὴν ποιμαντική ράβδο ποὺ στὴν ἄκρη της ἔχει ἕνα δικέφαλο φίδι ποὺ τὰ κεφάλια του εἶναι ἐστραμμένα πρὸς ἕνα σταυρὸ στὸ κέντρο καὶ συμβολίζει τὴν ποιμαντικὴ ἐξουσία τοῦ ἐπισκόπου. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ὅταν τοῦ δίδεται ἡ ράβδος κατὰ τὴ χειροτονία του σὲ ἐπίσκοπο, τοῦ τονίζεται ὅτι στοὺς μὲν εὐπειθεῖς πρέπει νὰ εἶναι ράβδος ποὺ θὰ τοὺς στηρίζει στοὺς δὲ ἀπειθεῖς, ἀνυπάκουους καὶ περίεργους ράβδος ποὺ θὰ τοὺς πονέσει. Αὐτὸ ἐφήρμοζαν καὶ ἤξεραν ὅλοι οἱ Πατέρες ὅταν γίνονταν τόσο σκληροὶ καὶ ἀπόλυτοι ἀπέναντι ἀκόμα καὶ σὲ βασιλεῖς καὶ αὐτοκράτορες ἐν ὀνόματι ὅμως τῆς Ἀληθείας καὶ ὄχι ἐν ὀνόματι τῶν προσωπικῶν τους ἐπιδιώξεων. Θυμίζει ὅμως ἡ ράβδος καὶ τὴ νίκη τῶν Ἰσραηλιτῶν μὲ τὸ χάλκινο φίδι ἐναντίον τῶν φιδιῶν, τῶν πειρασμῶν δηλαδὴ καὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ διαβόλου, ποὺ καλεῖται ὁ ἐπίσκοπος, ὅπως ὁ Μωυσῆς νὰ διώξει ἀπὸ τὸ ποίμνιό του μὲ τὴ Χάρη τοῦ Σταυροῦ καὶ τοῦ σταυρικοῦ, τοῦ ἀσκητικοῦ δρόμου.

Γ) Ὁ σταυρὸς καὶ τὸ ἐγκόλπιο ποὺ κρέμονται ἀπὸ τὸν τράχηλό του μπροστὰ στὸ στῆθος ἀκριβῶς διότι ἐκεῖ βρίσκεται καὶ ἡ καρδιά του, θυμίζουν καὶ στὸν ἴδιο καὶ στοὺς πιστοὺς ὅτι πρέπει ἡ καρδιά του νὰ ἀνακαινισθεῖ καὶ νὰ καθαρισθεῖ μὲ τὴ σταυρικὴ καὶ πάλι Χάρη. Εἶναι ἐπίσης ὁ Σταυρὸς καὶ τὸ ἐγκόλπιο καὶ μία ὁμολογία τῆς πίστεως ποὺ ὁ ἀρχιερέας εἶναι ὑποχρεωμένος πάντοτε νὰ κάνει ἀρχίζοντας ἀπὸ αὐτὴν τὴ χειροτονία του κατὰ τὴν ὁποία ἀπαγγέλλει τὸ Σύμβολο τῆς πίστεως ὁμολογῶντας τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη καὶ ὑποσχόμενος τὴ διαφύλαξη καὶ τήρηση τῶν ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας.

Δ) Ὁ μανδύας τὸν ὁποῖο φορεῖ ὅταν χοροστατεῖ δηλώνει καὶ αὐτὸς τὸ βασιλικό του ἀξίωμα ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς πτυχὲς ποὺ ἔχει, φανερώνει τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ πνευματικὴ ζωὴ ἔχει πολλὲς πτυχὲς καὶ πολλὰ μέτωπα.(1)

 

Ε) Τέλος, τὰ δικηροτρίκηρα: τό δικέρι συμβολίζει τὶς δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ (τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος) καὶ τὸ τρικέρι τὴν Ἁγία Τριάδα.

 

Ὅλα βέβαια τὰ παραπάνω εἶναι συμβολισμοὶ καὶ προτυπώσεις ποὺ μᾶς ἔδωσαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ μπροστὰ στὶς ὁποῖες κανεὶς ὑποκλίνεται. Οἱ συμβολισμοὶ αὐτοὶ βοηθοῦν τὸν ἄνθρωπο νὰ στρέφει διαρκῶς τὸ λογισμό του πρὸς πράγματα πολὺ ἀνώτερα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ οἱ σωματικὲς αἰσθήσεις βλέπουν καὶ ἀντιλαμβάνονται. Ἔτσι μέσα στὴ λειτουργικὴ ζωὴ ὁ ἄνθρωπος μαθαίνει πολὺ εὔκολα, σχεδὸν αὐτόματα, αὐτὸ ποὺ οἱ Πατέρες θεωροῦν πρῶτο βῆμα στὴν πνευματικὴ ζωή, νὰ φυλάει δηλαδὴ τὶς πέντε αἰσθήσεις ὥστε τὰ ἐρεθίσματα ἀπὸ αὐτὲς νὰ μὴν καταλήγουν σὲ λογισμοὺς κακοὺς ἢ καὶ ἀδιάφορους, ἀλλὰ σὲ λογισμοὺς ἀγαθούς, ποὺ γίνονται ἀφορμὴ γιὰ κοινωνία μὲ τὸ Θεό.